Summary
16. Asır Osmanlı Toplumuna Açılan Bir Pencere Fakîrî’nin Risâle-i Ta’rifât’ı
Osmanlı Devleti’nin siyasî tarihinin aksine ictimâî hayatıyla
ilgili günümüze ulaşan bilgi ve belge oldukça azdır. Bu nedenle
söz konusu alanla ilgili yapılan çalışmaların istenilen düzeyde
olduğunu söylemek güçtür. Şairlerin, içinde yaşadıkları
topluma, sosyal meselelere duyarsız kalamayacakları fikrinden
hareketle edebî metinlerin, ictimâî hayatla ilgili önemli birer
kaynak hüviyeti taşıdığını söylemek mümkündür. Nitekim
divan edebiyatı ürünlerinin bu bakış açısıyla incelenmesi
neticesinde önemli bulgulara ulaşıldığı görülmektedir. Bu
cümleden olmak üzere çalışmamıza konu olan Risâle-i Ta’rifât,
bahsi geçen alanla ilgili oldukça kıymetli bilgiler ihtiva
etmektedir.
Fakîrî, 1534’te tamamladığı Risâle-i Ta’rifât adlı
mesnevisinde o dönemin toplum hayatında bulunan 149 tipi
üçer beyitlik fasıllar halinde tarif etmiştir. 492 beyitten oluşan
eserde, ulak, azap, müderris, mülazım, imam, zengin, yaşlı,
Türk, Acem, ases, remmâl, berber, neyzen, kalenderî, helvacı,
kasap, çingene gibi toplumun her kesiminden insan tipi
hakkında bilgiler vardır. Şair, bazen mizâhî ya da eleştirel bir
tavır takınıp bazen de müstehcen ifadeler kullanmakla birlikte
hiçbir zaman tasannuya kaçmadan bu 149 tipi realist
denilebilecek bir üslupla toplumun içinden gelen bir birey
olarak tarif etmiştir. Risâle-i Ta’rifât, Osmanlı toplumunun, bir
şairin muhayyilesindeki intibalarını yansıtmasıyla gelenek
içerisinde müstesna bir yere sahiptir. Bu makalede daha önce
farklı çalışmalara konu olmuş ancak tam metni yayımlanmamış
olan bu eserin önce şekil ve muhteva incelemesi yapılmış bunun
akabinde, mevcut nüshaların karşılaştırılmasıyla oluşturulmuş
çeviriyazılı metnine yer verilmiştir.
Keywords
Osmanlı toplumu, sosyal hayat, tarifat.