Summary
Bayramî-Melâmîliğine Dair Bir Eser: Risâle-i Cevâhirü’lİrfân Yahut Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk
Çalışmaya konu edilen eser, 16. yüzyıl Melâmî
mutasavvıflarından Abdurrahmân el-Askerî tarafından kaleme
alınmıştır. Dört nüshası bulunan eser 565 beyitten
oluşmaktadır. Risâle-i Cevâhirü’l-İrfân yahut Risâle-i
Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Allâh’ın birliğini ve Allâh’a hamdi
içeren beyitlerle başlar, bunları peygambere salat u selam ve
miraç mucizesinin anlatıldığı beyitler takip eder. Akabinde
hidâyet, irfân, nûr-ı Hak, namaz, ma’ârif, aşk konuları ele
alındıktan sonra eserin yazılış sebebi anlatılır. Giriş
mahiyetindeki bu bölümün ardından sırasıyla insân-ı kâmilin
hâlleri ve kutbu’l-aktâbın alametleri; veliler silsilesi; aşkın
hâlleri ve velâyet sırrının Hicaz’dan çıkışı gibi başlıklar ele
alınır. Cezbe, kutub, insân-ı kâmil, velâyet, velî, muhabbet, aşk,
feyiz, hâl, ma’nâ, tecellî, irfân, ma’ârif konuları etrafında
yoğunlaşan eserde sık sık Kur’ân-ı Kerîm’den âyetler iktibâs
edilmiştir. Çalışmada öncelikle eserin niçin bir Melâmî metni olduğu
izah edilmiş; ardından, ayrıntılı bir tartışma ve
karşılaştırmayla, metinde adı geçmeyen eserin müellifinin,
Abdurrahmân el-Askerî olduğu tespit edilmiştir. Eserin
nüshalarından ikisinde epeyce yer tutan dönemin padişahı
Kânûnî Sultan Süleymân’la ilgili bölümlerin diğer iki nüshada
yer almadığı görülmüş; bu durumun, önemli Bayramî-Melâmî
şeyhlerinden Oğlan Şeyh olarak bilinen İsmâil-i Ma’şûkî’nin
Kânûnî döneminde idam edilmesiyle ilgili olabileceği sonucuna
ulaşılmıştır. Çalışmada ayrıca, eserde geçen Melâmî kavramları
üzerinde durulmuş, bu kavramlar müellifin diğer eserinden ve
kimi tasavvuf sözlüklerinden yapılan alıntılarla ve eserin kendi
anlatımıyla açıklanmıştır.
Keywords
Cevâhir-i İrfân, Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Tasavvuf, Melâmîlik, Abdurrahmân el-Askerî.