Summary
Türk Edebiyatında Manzum Meşâyih Silsile-nâmeleri (Tasavvufî Silsile-nâmeler - Tarikat Silsile-nâmeleri)
Dinî ilimlerden hüsn-i hatta, tarikat meşâyihinden
hanedanlara varıncaya kadar geniş bir sahada kullanım imkânı
bulmuş olan silsile-nâmeler, neslin veya nakledilen bilgilerin
kesintisiz ve bozulmadan devamını göstermesi bakımından
önemli birer belgedir. Hadis ilmindeki isnad/sened geleneğinden
etkilendiği tahmin edilen meşâyih (tarikat) silsile-nâmeleri de
bu çerçevede tarikatın kesintisiz bir şekilde Hz. Peygamber’e
bağlandığını gösteren birer belge niteliği göstermektedir.
Tasavvuf kültürü içerisinde manzum, mensur, manzummensur
olmak üzere üç şekilde kaleme alınmış meşâyih silsilenâmeleri
içerisinde manzum örnekler makalemize konu olarak
seçilmiştir. Bu doğrultuda tespit ettiğimiz Türk edebiyatındaki
51 farklı şaire ait 60’ı Türkçe, 3’ü Farsça manzum meşâyih
silsile-nâmesinin en eski iki örneğinin XV. yüzyılda Farsça
olarak kaleme alındığı; Türkçe manzumelerin XVII, XVIII ve
XIX. yüzyıllarda yoğunluk kazandığı görülmektedir. Manzum
meşâyih silsile-nâmelerinde kaside ve mesnevi nazım
şekillerinin daha çok tercih edildiği, bunlarda beyit sayılarının
7 ila 2871 arasında değiştiği; 33+1 silsile-nâmenin Halvetiyye,
12+1 silsile-nâmenin de Nakşibendiyye tarikatı ve şubeleriyle
ilgili olduğu anlaşılmıştır. Didaktik nitelikte olan silsilenâmeler
aracılığıyla aslında her şair, kendi tarikatının
övgüsünü ve propagandasını yapmaktadır. Bu nedenle tamamı
tarikat ehli olan bu şairler, manzumelerinde aruz ölçüsü
kullanmaya özen göstermişler, hezec ve remel bahirlerini daha
yoğun olarak kullanmışlardır. Bazı silsile-nâmelerde başka
türlere de örnek oluşturacak özellikler bulunduğu gözlenmiştir.
Çalışmamızda, manzum meşâyih silsile-nâmelerinin ortak özellikleri tespit edilmeye çalışılmış, her bir şairin meşâyih
silsile-nâmeleri hakkında kısa bilgiler verilmiş ve yazma
nüshalarının bulunduğu kütüphane kayıtları aktarılmıştır.
Keywords
Fihrist-i Şâhân, silsile-nâme, meşâyih silsilesi, tarikat, tasavvuf edebiyatı.