Âşık Paşa’nın Garibnâme’de Hikmete Bakışı
(Âşık Paşa's View of Hikmet in Garibnâme
)
|
Yazar
|
:
Leylâ Alptekin Sarıoğlu
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2022
|
|
Sayı |
:
29
|
|
Sayfa |
:
1240-1259
|
Özet
Türk-İslam düşüncesini şekillendiren bir kavram olan hikmet, “yargıda bulunmak” manasına gelen “hükm” masdarından bir isim olup “engellemek, alıkoymak, gemlemek; sağlam olmak” anlamlarındaki “ihkâm” masdarıyla anlam ilişkisi içerisindedir. Bu kavram tasavvufta eşyanın hakikatine ulaşmak, varlığın sırrını keşfederek oluş amacını kavramak ve tüm bunlardaki ilahî iradenin rolünü keşfetmek demektir. Kuran-ı Kerim’de hikmete, öğüt, idrak yeteneği, ilim, peygamberlik, Kuran’ın tefsiri, Kuran ilmi ve neticede bizzat Kuran olarak çok geniş çerçevede manalar verilmiştir.
Klasik Türk edebiyatının ilk dönemlerinden sonlarına kadar hikmetli söz söyleme geleneği devam etmiştir. Türk edebiyatının Anadolu sahasında verilen temel eserlerin önde gelenlerinden, Âşık Paşa’nın (ö. 733/1332) Garibnâme’si şekil ve muhteva bakımından şairin geniş düşünce tarzını, hayata ibretle bakışını, hayal gücünün sınırsızlığını, dikkatini, ilmî titizliği ile nizama verdiği önemi göstermesi yanında hikmet yönünü vermesi açısından da önem taşımaktadır.
Devrinin ideologlarından ve bilginlerinden olan Âşık Paşa, âlemde gördüğü tüm hadiselere ibret gözüyle bakarak insanlığı hikmet tarafına çekmek isteyen bir şairdir. Bu açıdan bakılırsa bir kâinat kitabı olarak tasarladığı Garibnâme’de hikmetle ilgili çok sayıda bilgi bulunduğunu ifade etmek gerekir. Garibnâme, pek çok açıdan olduğu gibi hikemîyat açısından da temel eserlerden biridir. Bu çalışmada mezkûr eserde yer alan hikmet tanımları üzerinden Âşık Paşa’nın hikmete bakışı değerlendirilmeye gayret edilmiştir. Çalışmada Garibnâme’den seçilen yüz elli beyit üzerinden analiz yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Âşık Paşa, Garibnâme, Hikmet.
Abstract
The notion “hikmet” that shaped Turkish-Islamic thought, is a noun that derive from the infinitive “hükm” which means “tojudge”; and in a semantic relationship with the infinitive “ihkâm” which means “toprevent”, “todetain”, “torestrain” and “to be durable”. In sufism this Notion mean storeach the truth of things, to comprehend the purpose of being by discovering the secret of existence, and to discover the role of the divine will within whole these. In the Kuran-ı Kerim, the “hikmet” has been given meanings in so wide context as advice, comprehensionability, knowledge, prophethood, explanation of the Kuran, knowledge of the Kuran and consequently the own of the Kuran.
The tradition of speaking including hikmet continued from the first period stoend of Classical Turkish Literature. The most leading work of the main works of Turkish Literature in Anatolian area, Âşık Paşa’s (ö. 733/1332) Garibnâme, in the way of form and contect, is an imtortant work in terms of representing his feature of hikmet as well as showing the poet’s broadway of thinking, view of life with an example, limitness imagination, awareness, scholarly nitpicking and the importance he gave to regulation.
Âşık Paşa who was one of the ideologists and scholars of his time is a poet who wants to direct humanity to the side of hikmet by looking at all events that he see in the universe with the eye of example. From this point, it must be said that there is a lot of information about “hikmet” in Garibnâme which he arranged as a book of universe. Garibnâme is one of the main works in terms of literature of hikmet as well as in terms of the other so many points. In this study through the definitions of “hikmet” in the afore said work, it has been tried to evaluate the view of Âşık Paşa, to hikmet. In the study, it has been tried to analyze through the one hundred and fifty chosen couplets from Garibnâme.
Keywords
Âşık Paşa's View of Hikmet in Garibnâme