XVI. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Eleştirel Kaynaklarında Üslup/Tarz Kavramının Değerlendirilme Biçimleri
(Evaluation Methods on the Concept of Style/Technique in the Critic Sources of 16th Century Classical Turkish Poetry
)
|
Yazar
|
:
Ömer Arslan
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2022
|
|
Sayı |
:
29
|
|
Sayfa |
:
178-215
|
Özet
Klasik Türk Şiirinin eleştirel kaynakları olan tezkireler ve divan dibaceleri ile poetik görüşleri yansıtan beyitlerde üslup/tarz kavramının bugünkünden daha geniş bir anlam dairesi içinde ele alındığı görülmektedir. Bu kaynaklara göre üslup/tarz kavramı, şairin kendine has söyleyiş yöntemine işaret etmenin ötesinde bir metni diğerinden ayırabilecek ya da diğeriyle benzeştirebilecek her türlü değişken göz önüne alınarak kullanılmıştır. Bu geniş kullanım dâhilinde, metnin içerik veya söyleyiş özellikleri bağlamında; özgünlüğü iddiasında; nazım biçimi, türü anlamında; bir dilin, sahanın, devrin genel söyleyiş özellikleri bağlamında; birbirine yakın söyleyiş özellikleri taşıyan şairleri tarifte ve ünlü bir eserin biçimi ya da içeriği ile benzeşen bir başka eseri tanımlarken üslup/tarz kavramlarının merkezde olduğu terkipler ve bu terkipler etrafında örülmüş secili ifadelere rastlanmaktadır. İlgili ifadelerin önemli bir kısmının cümlenin akışına, beytin vezin ve kafiyesine göre ahenk oluşturmak üzere seçilmiş kelimelerden müteşekkil öznel yorumlar olmasının yanı sıra dil, saha, devir, biçim ve içerik gibi dayanaklar üzerine kurulmuş nesnel değerlendirmeler de azımsanmayacak sayıdadır. Çalışmamızda, günümüzdeki üslup/tarz anlayışının kökenlerinden bahsedildikten sonra klasik Türk şiirinde üslup/tarzın ele alınış biçimleri değerlendirilmiş olup kavramın, XVI. yüzyıl tezkirecilerince hangi amaçlarla hangi anlamlarda kullanıldığı, bu kullanımların devrin şairlerinin şiirlerinde ve divan dibacelerindeki karşılıkları metin örnekleri üzerinden değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler
XVI. yüzyıl Türk edebiyatı, klasik Türk şiiri, üslup, tarz.
Abstract
In the collections of poet biographies, diwan prologues, and poetic couplets, which are critical sources of classical Turkish poetry, the concept of style was handled in a wider sense than today. According to these sources, beyond pointing out the poet's unique way of saying, the concept of literary style is identified by considering all kinds of variables that can distinguish one text from another or resemble each other. Within this broad usage (in the context of the content or tone of the text; in the sense of originality; in terms of verse form and genre; in the context of the general characteristics of a language, literary field and period; when describing poets with similar stylistics and describing a work that is similar to the form or content of a famous work) there are statements in which the words “tarz/ üslûb” which means style are in the center causing rhymed, harmonious expressions tied together around them. In addition to the subjective interpretations whose words chosen to create harmony in tune with the flow of the sentence, the meter and rhyme of the couplet, there are also a substantial number of objective evaluations based on language characteristics, features of literary fields and periods, genres, forms, and contents. In this study, after mentioning the origins of today's literary style understanding, how literary style concept was evaluated in classical Turkish poetry, and the meanings and purposes for which the concept was used by biographer-critics of XVIth century and how these usages were reflected on poems and diwan prologues were discussed on the text excerpts.
Keywords
XVIth century Turkish literature, classical Turkish poetry, style.