Züleyhâ’nın Sarayı: Yûsuf ile Züleyhâ Mesnevilerindeki Yedi Odalı Sarayın Kökeni Üzerine
(Zulaykha’s Palace: On the Origin of the Seven- Room Palace in the Yusuf and Zulaykha Mathnawis
)
|
Yazar
|
:
Ozan Kolbaş
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2022
|
|
Sayı |
:
28
|
|
Sayfa |
:
353-391
|
Özet
Klasik Osmanlı edebiyatı dâhilinde yazılmış Yûsuf ile
Züleyhâ mesnevilerindeki Züleyhâ’nın yaptırdığı saray,
karakterlerin değişimi ve dönüşümü ile hikâyenin seyri
açısından önemli bir dönüm noktasıdır. Bu saray şimdiye kadar
yapılan çalışmalarda ayrıntılarıyla incelenmemiş, şairlerin bu
saraya dair benzetmeleri üzerinde kısaca durulmuştur. Bu
makalede Züleyhâ’nın sarayının on üçüncü yüzyıl ile on
sekizinci yüzyıl arasında yazılmış Yûsuf ile Züleyhâ
mesnevilerinde şairler tarafından ne şekilde tasvir edildiği
ayrıntılarıyla incelenmiş ve sarayla bağlantılı olarak yer verilen
motiflerin mitolojik kökenleri araştırılmıştır. Sarayın yüzyıllar
içerisinde mesnevilerde nasıl bir dönüşüme uğradığı, bu
dönüşüme vesile olan unsurların neler olduğu araştırılmış ve
şairlerin bu motiflere yer verme nedenleri sorgulanmıştır. On
üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda yazılan mesnevilerde
şairlerin ağırlıklı olarak cennet tasavvuruna ve saraydaki
mitolojik özellikler gösteren kozmik ağaca odaklandıkları
görülür. Bununla birlikte saray tasviri on beşinci yüzyıldan
sonra değişime uğrayarak felek tasavvuru üzerinden ele alınır.
Ancak bu tasavvurun yanında tüm mesnevilerde ortak olarak
bulunan benzer motiflere yer verilmeye devam edilir. Bu
değişimde Hz. Yûsuf’un mitolojik özelliklere büründürülmüş,
bitki ve güneş tanrılarıyla örtüşen kimliği önemli bir etkendir.
Ayrıca Züleyhâ’nın kimliği de Tevrat anlatısına kadar geri
giden ve Tevrat’ta Hz. Yûsuf’un eşi olduğu söylenen Asenat
adlı kadınla bağlantılı olmalıdır. Apokrif Yahudi metinlerinde
çeşitlenen Asenat’a dair anlatı ve bu anlatılardaki Asenat’ın
kulesi, muhtemelen Züleyhâ’nın sarayına dair ayrıntıların
çeşitlendirilmesinde etkili olmuştur.
Anahtar Kelimeler
Yûsuf, Züleyhâ, Züleyhâ’nın Sarayı, Kozmik Ağaç, Tevrat, Mitoloji.
Abstract
The palace built by Zulaykhâ in Yûsuf and Zulaykhâ
mathnawis written within the scope of classical Ottoman
literature is an important turning point in terms of the
change of the characters and the course of the story. This
palace has not been examined in detail in the studies
carried out so far, briefly, it has been focused on what the
poets likened this palace to. In this article, how Zulaykhâ’s
palace was depicted by the poets in Yûsuf and Zulaykhâ
mathnawis written between the thirteenth and eighteenth
centuries was examined in detail and the mythological
origins of the motifs included in connection with the palace
were investigated. In what way the palace undergo a
change in mathnawis over the centuries, the factors that
contributed to this change were examined and the reasons
for the poets to include these motifs were questioned. In the
mathnawi written in the thirteenth and fourteenth
centuries, it is seen that the poets mainly focused on the
idea of heaven and the cosmic tree in the palace, which has
mythological features. However, the depiction of the palace
has changed after the fifteenth century and is handled
through the concept of skies. However, in addition to this
imagination, similar motifs that are common to all
mathnawis continue to be used. In this change, Yûsuf’s
identity, which was wrapped in mythological features and
resembled plant and sun gods, is an important factor. In
addition, Zulaykhâ’s identity must be related to the
woman named Asenath, who dates back to the Torah
narrative and is said to be Yûsuf’s wife. The narratives of
Asenath, which varied in the apocryphal Jewish texts, and the tower of Asenath in these narratives were probably
effective in diversifying the details of Zulaykhâ’s palace.
Keywords
Yûsuf, Zulaykha, Zulaykha’s Palace, Cosmic Tree, Torah, Mythology