Summary
Manzum Sözlüklerde İslâmî Bir Gelenek
Türk edebiyatında 15. yüzyıldan itibaren örnekleri görülen manzum sözlük yazma geleneğinin kökeni 11. yüzyıl Arap dilcilerinin eserlerine dayanır. Genellikle aruz vezni ile yazılan bu sözlüklerin başlangıçta Kur’ân-ı Kerîm ve Mevlânâ’nın Mesnevî’si gibi eserlerin daha iyi anlaşılması için yazıldığı görülmektedir. Kısa zamanda yaygınlaşan manzum sözlük yazma geleneğinde Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe, Arapça-Farsça-Türkçe şeklinde iki veya üç dilli sözlükler yazılmıştır. Sayıları az da olsa Boşnakça-Türkçe, Rumca-Türkçe, Fransızca-Türkçe şeklinde sözlüklerin yazıldığı da görülmektedir. Sıbyan mektebinde ve medrese çağındaki çocukların eğitimi veya bir eserin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacak şekilde pek çok manzum sözlüğün yazıldığı bu gelenekte eserlerin belli bir kompozisyonunun olduğu görülür.
Manzum sözlükler mukaddime, asıl sözlük bölümü ve hâtime şeklinde üç ana bölümden oluşur. Mukaddime bölümlerinde İslamî gelenekte ortaya konan pek çok eserde olduğu gibi besmele, tevhid, münâcât, na‘t içerikli manzumeler yer alır. Bu sözlüklerin asıl sözlük bölümü başlarken müelliflerin pek çoğunun yazdıkları sözlüğün özelliğine göre Allah adının karşılıklarını vermekle asıl bölüme başlamaları dikkat çeker. Bu yazıda manzum sözlüklerde görülen bu özellik üzerinde durulmuştur.
Keywords
Manzum sözlük, İslâmî edebiyat, eser tertibi.