Summary
Mevlânâ’nın Dîvânında “Kut”lu Ceylan Motifi
Geyik Türk kültürünün en önemli motiflerindendir. İslam
öncesi dönemde Türkler arasında ongun olarak kabul görmüş ve
"kut"lu bir hayvan olduğuna inanılmıştır. Zaman içerisinde
geyikler hakkında çeşitli mit ve efsaneler ortaya çıkmış; bu
anlatılar şifâhî kültüre sahip Türkler arasında nesilden nesile
aktarılmıştır. Tanrı ile irtibatlı olduğu düşünülen geyik
genellikle iyilik getiren bir hayvan olarak kabul görmüştür.
Halı, kilim ve taş baskı örtülerin vazgeçilmez motiflerinden biri
olan geyik Türkler’in İslâmiyet’i kabulüyle birlikte yavaş yavaş
mitolojik karakterini terk etmeye başlamıştır. XIV. yüzyılda
Anadolu sahasında ortaya çıkan geyik destanlarında avcıdan
kaçan mazlum bir av hayvanıdır ancak mucizevi şekilde dile
gelip Hz. Peygamber’i tasdik etmiştir. Osmanlı şiirinde ise
geyik tamamen mitolojik özelliklerinden sıyrılarak yerini daha
küçük bir tür olan âhû yani ceylana bırakır. Âhû, gözlerinin
güzelliği ve saçtığı misk kokusuyla Osmanlı şâirlerinin en çok
rağbet ettiği teşbih unsurlarından biri olmuştur. XIII. asrın
mutasavvıf şâirlerinden Mevlânâ’nın dîvânında göz ve misk ile
sunulan âhû imgesinin yanında Orta Asya Türk kültüründen
izler taşıyan bir ceylan motifi de mevcuttur. Dîvândaki ilgili
beyitler tespit edilerek “kut”lu ceylan motifi tahlil edilmiştir.
Bu imgenin temsil ettiği unsurlar ortaya konmuş ve işaret ettiği
tasavvufi anlamlar açıklanmaya çalışılmıştır.
Keywords
Mevlânâ, Dîvân-ı Kebîr, geyik, âhû, ceylan, imge, motif, Türk mitolojisi.