Summary
Belâgat Kitaplarında Cinâs-ı Nâkıs Çeşitlerinin İsimlendirilmesi Konusundaki Tutarsızlıklar
Belâgatin bedî kısmının muhassinât-ı lafziyye olarak adlandırılan lafızla ilgili sanatlarından cinâs, tâm ve tâm olmayan cinâs olmak üzere temelde iki kısma ayrılır. Bunlardan tâm olmayan cinâs, cinâsı oluşturan kelimeler arasında harflerin türü/cinsi, sayısı, hareke ve sükûnu (heyeti) ve sıralanışı gibi hususlar açısından meydana gelen farklılıklara göre çeşitlere ayrılır. Bu özelliklerden harflerin sayısında eksiklik veya fazlalıktan dolayı farklılık meydana gelen tâm olmayan cinâs çeşidi, cinâs-ı nâkıs olarak adlandırılır. Cinâs-ı nâkısın da kendi içinde ziyade harf veya harflerin bulunduğu yere göre çeşitleri mevcuttur. Ancak cinâs-ı nâkısın söz konusu çeşitlerinin isimlendirilmesi hususunda belâgatle ilgili eserlerde bazı tutarsızlıklar bulunmaktadır. Çalışmamızda cinâs-ı nâkısın çeşitleri konusunda belâgat kitaplarında yer alan bu tutarsızlıklar ele alınmıştır. Söz konusu tutarsızlıklar, Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm adlı eserinden başlanarak günümüze kadar yazılan belâgate dair tercüme, şerh ve telif türündeki eserlerin incelenmesiyle tespit edilmiştir. Bu bağlamda çalışmamız, giriş ve konuyla ilgili tutarsızlıklar üzerinde durulan üç ana başlıktan meydana gelmektedir. Giriş kısmında cinâs-ı nâkıs sanatının tarifi yapılarak belâgat kitaplarında bu sanatla ilgili tutarsızlıkların meydana geliş şekilleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci başlıkta cinâs-ı nâkıs çeşitlerinin herhangi bir edebî terimle isimlendirilmediği veya kısmen isimlendirildiği eserler; ikinci başlıkta cinâs-ı nâkıs ve çeşitlerinin diğer cinâs çeşitleriyle karıştırıldığı eserler; üçüncü başlıkta ise cinâs-ı nâkıs çeşitlerinin birbirinden farklı terimlerle adlandırıldığı eserler üzerinde durulmuştur.
Keywords
Cinâs, cinâs-ı nâkıs, belâgat, klasik Türk Edebiyatı.