Belâgat Kitaplarında Cinâs-ı Nâkıs Çeşitlerinin İsimlendirilmesi Konusundaki Tutarsızlıklar
(Inconsistencies in Naming the Types of Jinas an-Nakıs in Rhetoric Books
)
|
Yazar
|
:
Ahmet Akdağ
|
|
|
Türü |
:
|
|
Baskı Yılı |
:
2023
|
|
Sayı |
:
31
|
|
Sayfa |
:
1-20
|
Özet
Belâgatin bedî kısmının muhassinât-ı lafziyye olarak adlandırılan lafızla ilgili sanatlarından cinâs, tâm ve tâm olmayan cinâs olmak üzere temelde iki kısma ayrılır. Bunlardan tâm olmayan cinâs, cinâsı oluşturan kelimeler arasında harflerin türü/cinsi, sayısı, hareke ve sükûnu (heyeti) ve sıralanışı gibi hususlar açısından meydana gelen farklılıklara göre çeşitlere ayrılır. Bu özelliklerden harflerin sayısında eksiklik veya fazlalıktan dolayı farklılık meydana gelen tâm olmayan cinâs çeşidi, cinâs-ı nâkıs olarak adlandırılır. Cinâs-ı nâkısın da kendi içinde ziyade harf veya harflerin bulunduğu yere göre çeşitleri mevcuttur. Ancak cinâs-ı nâkısın söz konusu çeşitlerinin isimlendirilmesi hususunda belâgatle ilgili eserlerde bazı tutarsızlıklar bulunmaktadır. Çalışmamızda cinâs-ı nâkısın çeşitleri konusunda belâgat kitaplarında yer alan bu tutarsızlıklar ele alınmıştır. Söz konusu tutarsızlıklar, Sekkâkî’nin Miftâhu’l-Ulûm adlı eserinden başlanarak günümüze kadar yazılan belâgate dair tercüme, şerh ve telif türündeki eserlerin incelenmesiyle tespit edilmiştir. Bu bağlamda çalışmamız, giriş ve konuyla ilgili tutarsızlıklar üzerinde durulan üç ana başlıktan meydana gelmektedir. Giriş kısmında cinâs-ı nâkıs sanatının tarifi yapılarak belâgat kitaplarında bu sanatla ilgili tutarsızlıkların meydana geliş şekilleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci başlıkta cinâs-ı nâkıs çeşitlerinin herhangi bir edebî terimle isimlendirilmediği veya kısmen isimlendirildiği eserler; ikinci başlıkta cinâs-ı nâkıs ve çeşitlerinin diğer cinâs çeşitleriyle karıştırıldığı eserler; üçüncü başlıkta ise cinâs-ı nâkıs çeşitlerinin birbirinden farklı terimlerle adlandırıldığı eserler üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Cinâs, cinâs-ı nâkıs, belâgat, klasik Türk Edebiyatı.
Abstract
Jinas, one of the verbal arts called phonologically oriented schemes of al-Badi in rhetoric, is basically divided into two parts: Complete and incomplete jinas. Of these, the incomplete jinas is divided into types according to the differences that occur between the words that make up the jinas in terms of the type, the number, the vowel point and the order of the letters. The type pf incomplete jinas in which there is a difference in the number of letters due to lack or excess of these features is called jinas al-naqis. There are also variations of jinas al-naqis according to the location of the additional letters. However, there are some inconsistencies in the works on rhetoric regarding the naming of these types of jinas al-naqis. In this study, these inconsistencies in the works on rhetoric about the types of jinas al-naqis are discussed. These inconsistencies have been identified by analyzing the works of translation, commentary and original on rhetoric written until today, starting from al-Sakkaki's Miftah al-Ulum. In this context, this study consists of an introduction and three main chapters focusing on the inconsistencies in the subject. In the introduction, a description of the art of jinas al-naqis is given and information is given about the ways in which inconsistencies related to this art occur in works on rhetoric. The first heading focuses on the works in which the types of jinas al-naqis are not named with any literary term or partially named. In the second heading, works in which jinas al-naqis and its varieties are confused with other types of jinas are analyzed. The third heading focuses on the works in which the types of jinas al-naqis are named with different terms.
Keywords
Jinas, jinas al-naqis, rhetoric, classical Turkish literature.